mekanik ventilatör

Yoğun Bakımda Solunum Desteğinin Tarihsel Değişimi

by
BioBites

Yoğun bakımda solunum desteği, tarih boyunca basit manuel uygulamalardan gelişmiş, akıllı cihazlara kadar önemli bir evrim geçirmiştir. İlk olarak 20. yüzyıl başlarında “iron lung” gibi negatif basınçlı cihazlarla başlanan destek, 1952’de Kopenhag’daki çocuk felci salgınında pozitif basınçlı ventilasyonun kullanılmasıyla dönüm noktasına ulaşmıştır. Bu gelişme, modern yoğun bakımın temelini oluşturmuştur.

1960’lardan itibaren hacim ve basınç kontrollü mekanik ventilatörler geliştirildi. 1980’lerde mikroişlemcili cihazlarla ventilasyon daha kontrollü ve güvenli hale geldi. 2000’li yıllarda ise düşük tidal volüm, uygun PEEP gibi akciğer koruyucu stratejiler benimsendi.

Zamanla non-invaziv ventilasyon (BiPAP, CPAP) ve yüksek akımlı nazal oksijen sistemleri de yaygınlaştı. COVID-19 pandemisi, ventilatörlerin ne kadar hayati olduğunu bir kez daha ortaya koydu. Günümüzde ise solunum desteği, kişiye özel ayarlanabilen, yapay zekâ destekli ve koruyucu stratejilerle zenginleşmiş ileri teknoloji cihazlarla sağlanmaktadır.

Yoğun bakımda solunum desteği, solunum yetmezliği gelişen hastalarda oksijenlenme ve karbondioksit atılımını sağlamak amacıyla uygulanan girişimsel ya da girişimsel olmayan yöntemler bütünüdür. Bu destek, hastanın kendi başına yeterli solunum yapamadığı veya solunum iş yükünün azaltılması gerektiği durumlarda kullanılır. Amaç, gaz değişimini optimize etmek, akciğeri korumak ve altta yatan hastalık düzelene kadar hastayı hayatta tutmaktır.

Solunum Desteği Türleri

Solunum desteği temel olarak iki ana grupta incelenir:

Mekanik Ventilasyon Tipleri

1. Non-invaziv solunum desteği:

Hastaya bir maske ya da nazal kanül aracılığıyla uygulanır. Entübasyon gerekmeden yapılır. Yüksek akım nazal kanül ya da non-invaziv mekanik ventilasyon cihazı kullanılır.

2. İnvaziv solunum desteği:

Trakeaya yerleştirilen bir entübasyon tüpü ile uygulanır. Mekanik ventilasyon ya da ekstrakorporeal membran oksijenasyonu kullanılır.

Mekanik Ventilasyon Desteği Ne Zaman Uygulanır?

Solunum desteği aşağıdaki durumlarda gerekir:

  • Hipoksemik solunum yetmezliği (PaO₂ < 60 mmHg): Akut solunum sıkıntısı sendromu (ARDS), pnömoni, COVID-19 gibi durumlar.
  • Hiperkapnik solunum yetmezliği (PaCO₂ > 45 mmHg): KOAH alevlenmesi, nöromusküler hastalıklar.
  • Kardiyojenik pulmoner ödem
  • Postoperatif solunum depresyonu
  • Travmalar, sepsis, metabolik durumlar

Mekanik Ventilatör Nedir?

Mekanik ventilatör, solunum yetmezliği gelişen hastaların solunumunu desteklemek veya tamamen devralmak amacıyla kullanılan, pozitif basınçla akciğerlere hava gönderen medikal bir cihazdır. Yoğun bakım ünitelerinde, ameliyathanelerde ve acil servislerde kritik hastaların solunum fonksiyonlarını geçici olarak sürdürmek için kullanılır.

Mekanik ventilasyon, soluk almayı taklit ederek vücudun oksijen ihtiyacını karşılar, karbondioksit atımını düzenler ve solunum kaslarını istirahate alır.

Mekanik Ventilasyonun Temel Amaçları

  • Hipoksemiyi düzeltmek (oksijen düzeyini artırmak)
  • Hiperkapniyi azaltmak (karbondioksiti atmak)
  • Solunum iş yükünü azaltmak
  • Akciğer koruyucu ventilasyon stratejileriyle komplikasyonları önlemek
  • Spontan solunumu destekleyerek hastayı solunum cihazından ayırmaya hazırlamak

Mekanik Ventilatör Nasıl Kullanılır?

1. Hazırlık ve Hasta Seçimi

Mekanik ventilasyon genellikle şu durumlarda başlatılır:

  • Akut solunum yetmezliği
  • ARDS (Akut Solunum Sıkıntısı Sendromu)
  • KOAH alevlenmesi
  • Sepsis, travma, beyin hasarı gibi genel durum bozukluklarında
  • Cerrahi sonrası solunum depresyonu

Hasta entübe edilerek trakeaya endotrakeal tüp yerleştirilir. Bu tüp, mekanik ventilatöre bağlanır.

2.  Mod Seçimi

Mekanik ventilatör farklı çalışma modlarında ayarlanabilir:

  • Kontrollü Mod (AC – Assist/Control): Cihaz her solunumu başlatır ve kontrol eder. Hasta katkı sağlamaz.
  • Destekli Mod (SIMV – Synchronized Intermittent Mandatory Ventilation): Hasta ara sıra spontan nefes alabilir; cihaz gerekirse destek sağlar.
  • Basınç Destekli Ventilasyon (PSV): Hastanın her soluk girişine cihaz basınç desteği verir.
  • CPAP: Spontan solunum yapan hastaya sabit pozitif basınç verilir.

3. Monitörizasyon

Ventilasyon süresince şu parametreler yakından izlenir:

  • SpO₂ (Oksijen satürasyonu)
  • End-tidal CO₂ (etCO₂)
  • Tidal volüm ve dakika ventilasyonu
  • Solunum mekanikleri (kompliyans, direnç)
  • Alarm sistemleri (yüksek basınç, düşük volüm, diskonneksiyon vs.)

Ventilasyonda İzlem ve Değerlendirme

Ventilasyon etkinliği ve hasta durumu şu yollarla izlenir:

  • Arteryel kan gazı (ABG): PaO₂, PaCO₂, pH
  • Pulse oksimetre (SpO₂)
  • End-tidal CO₂ (etCO₂)
  • Solunum mekaniği (kompliyans, direnç, Pplat)
  • Alarm sistemleri: Basınç, hacim, bağlantı kopması gibi durumları bildirir

Komplikasyonlar ve Dikkat Edilmesi Gerekenler

  • Ventilatör kaynaklı akciğer hasarı (VILI): Volütrauma, barotrauma, atelektaziden korunmak için düşük tidal volüm ve uygun PEEP kullanılmalıdır.
  • Ventilatör ilişkili pnömoni (VAP): Ağız bakımı, başın 30–45° yukarıda tutulması gibi önlemler önemlidir.
  • Hemodinamik etkiler: Yüksek pozitif basınç, venöz dönüşü azaltabilir.
  • Diyafragma atrofisi: Uzun süreli tam destek modları, solunum kaslarında zayıflamaya yol açabilir.

Ventilatörden Ayırma (Weaning)

Hasta yeterli solunum gücüne ve gaz değişimine ulaşınca, ventilatör desteği kademeli olarak azaltılır. Weaning süreci:

  • Spontan solunum denemeleri (SBT)
  • Basınç desteğinin azaltılması
  • FiO₂ ve PEEP’in düşürülmesi ile gerçekleştirilir.

Sıkça Sorulan Sorular

  • Mekanik ventilasyonla oksijen tedavisi aynı şey midir?

Hayır. Oksijen tedavisi basit maske veya nazal kanülle verilir. Mekanik ventilasyon ise akciğer fonksiyonları bozulmuş hastalarda basınçla nefes alıp vermeyi sağlar; daha ileri bir destektir.

  • Mekanik ventilatör her zaman entübasyon gerektirir mi?

Hayır. Non-invaziv mekanik ventilasyon (örneğin BiPAP, CPAP) maske aracılığıyla yapılabilir. Ancak invaziv mekanik ventilasyon için genellikle entübasyon gerekir.

  • Mekanik ventilatöre bağlı kalmak kalıcı mıdır?

Hayır. Destek geçici bir süredir. Hastanın solunum kasları güçlendiğinde ve gaz değişimi normale döndüğünde ventilatörden ayırma (weaning) süreci başlatılır.

  • Mekanik ventilatör ağrılı mıdır?

Hayır, mekanik ventilasyonun kendisi ağrılı değildir. Ancak entübasyon tüpü ve cihazla yaşamak rahatsız edici olabilir. Bu nedenle hastalara genellikle sedasyon ve bazen kas gevşetici ilaçlar verilir.

Kaynakça

Tags: No tags

Comments are closed.